Ben bu yazıyı Amerikan seçimlerinin arefesinde yazıyorum, ihtimal ki yayınlanması seçim sonrasını bulacak. Bulsun. Dünya tarihinin kırılma noktalarından birinden geçmekteyiz. Daima merak etmişimdir: Misal Franz Ferdinand Suikasti’nin bir gece evvelinde beşerler Saraybosna’da, Belgrad’da, Viyana’da, Berlin’de ve saire neylerdi? Hasbelkader elimize geçen bir günce, bir fotoğraf, bir afiş vb. yoksa bilmek sıkıntı. Lakin günümüzde internet ortamı, bu usul gündelik detayların koruması açısından yararlı olabilir. Bu yazı da işte o denli bir kırılma noktası evveline şahitlik etsin. Biraz tahlil, biraz içdökü.
Amerikan siyasi ortamına daima bir siyasetle gündelik hayat ortasında bir kopukluk hakimdir. Bu durum, seçim vakitlerinde ayyuka çıkar. Bir yanda “Bu seçimi kaybedersek…” diye başlayan felaket bezirgânları. Öbür yanda ekmeğinin kederinde, dış siyasete ya da filanca ezilen kümenin haklarına yönelik siyasete dair ne fikri ne de (en azından görünürde) maddi bir alakası olan milyonlarca insan. Amerika’nın yarısı. 1980’ler ve 90’lar, tüm fırtınalı ortama karşın, Amerika’nın yarısının oy hakkını kullanmamasıyla, sessiz kalmasıyla geçti. (Oy verme ve politizasyon düzeyi çok daha yüksek olan Avrupa ülkelerinde de oy verme ve siyasi parti üyeliği oranında önemli düşüşler vardı.) Bu ortada gündelik ömür günden güne çürüdü, maaşlar düştü veyahut yerinde saydı, özelleştirmeler arttı, ırkçılık tırmandı, uyuşturucu kullanımı tavan yaptı.
Trump’ın iktidara yürüyüşü, bu etkiyi biraz kırdı. Lakin herkesin Trump’ı destekleyerek ya da Trump’ı durdurmak için harekete geçtiği 2020 krizinde bile oy verme düzeyi tarihi bir rekor kırarak… fakat yüzde 66’yı bulabildi. Ancak yeniden de Trump, sahneye en sağından giriş yaparak uyuşukluğu bir modül kırdı. Sanders kampanyası, sendikal harekette canlanma, George Floyd isyanı, Filistin sorunu derken sol siyasette de kıpırdanmalar mebzul. Kısmen bu hareketlenmeye, kısmen de bu hareketlenmenin Demokrat Parti tarafından çarpıtılarak soğurulmasına bağlı olarak seçim vakitleri, 2016’dan beridir bir kıyamet havasında geçerdi. İki seçim ortasında gerçekleşen (yani 2018 ve 2022) ara dönem seçimleri için de geçerliydi bu.
Fakat bu sefer siyasi ortam 2020’ye nazaran bile daha sert olmasına karşın, 1990’lardan daha sessiz, ilgisiz bir seçim arefesi geçirdik. Evli meskeninde, köylü köyünde. Herkes işine gücüne bakıyor. Berkeley sokaklarının sempatik, yarı-çılgın ihtiyarlarından biri hariç kimse seçim konusunda ağzını açmadı bile.
Hele gençler! Asistanı olduğum dersin hocası yırtındı mevzuyu seçime getirmek için. Lakin bu haftanın konusu siyasi kurumlar olmasına karşın öğrencilerden ses soluk çıkmadı. Daha evvelki yıllarda tam karşıtı olur, seçim vakti öğrenciler konuşmak ister, hoca ortamın çok politize olmasından çekinerek mevzuyu dağıtmaya çalışırdı.
Ne siyasi olarak aktif olduğunu bildiğim dostlarım, ne hocalar, ne öğrenciler seçimden bahsetmiyor. Gecenin daha ileri bir saatinde benden daha genç bir dostum, “Seçimi izlemek yerine bir ortaya gelip içelim mi” diye sordu. Halbuki daha evvelki her seçimde bir ortaya gelip seçim izlemek, dostlar ortasında bir ritüeldi.
Ne oldu pekala son iki yılda? ABD’ye has bu siyasi vurdumduymazlık nasıl oldu da sekiz yıl ortadan sonra geri döndü?
Gündemde sıkıntı mi yok? Gani gani. En biri Filistin elbette. Lakin geçtiğimiz aylarda Florida’yı basan selden tutun iki aydır süren Boeing grevine, enflasyondan bayan haklarına yönelik ataklara, göçten Ukrayna ve Tayvan siyasetlerine kadar yığınla gündem var. Trump açık açık faşizme hakikat yürüyor. Üstelik bu seçimde birinci sefer Amerika’nın açık açık sömürgesi pozisyonundaki Puerto Riko seçimlerinde Bağımsızlık Partisi kendi adayını gösteriyor, ABD işgaline meydan okuyor. Lakin bunların bir teki bile ne Trump’ın ne Harris’in konuşmalarında yer ediyor.
Gençlik mi çok apolitik? Ne münasebet! Bizim jenerasyona “apolitik gençler” derlerdi, tuttuk Seyahat gazı yedik. (Sonrasını getiremedik, başka. Niçin getiremedik, o apayrı!) Bu çocuklar da daha birkaç ay önce okullarının meydanlarını işgal ettiler Filistin için, gaz yediler, dayak yediler, ceza yediler. Hepsi değilse de birtakımı. Lakin genelde bu türlü toplumsal kalkışmalar olduğunda Demokratlar allem eder kallem eder, sıkıntıyı kendi çıkarlarına hakikat eğip bükmeyi becerirdi. Artık ise Hillary Clinton’dan Nancy Pelosi’ye, bir vakitlerin efsane siyasi müzikçisi Joan Baez’e kadar tüm Demokrat büyükler, boğazlarına kadar öğrenci borcuna batmış bu çocukları maaşlı dış mihrak olmakla suçluyor.
Ancak depolitizasyon, gençler için değilse de 30-50 yaş kümesi için bir hakikat olabilir. Amerikan halkının hafsalası, sekiz yıllık bu fırtınayı kaldırmaz. Hele ki bu sertlikte, bu yoğunlukta. Argümanım şu ki, bu küme oy verse bile her iki aday da “Sen oyunu ver, gerisine karışma, bu iş bende” dediği için, yani 2016 öncesi uykusuna dönmek için oy verecek.
Fakat işin bu tarafını bir kenara bırakırsak, buranın Gezi’si diyebileceğimiz aksiyonlara imza atan gençliğin ağzını niçin bıçak açmıyor?
Niye açsın? İki parti de gençliğe ne vaat ediyor ki? Trump tuttu Demokratlar’ı burunlarından, Clinton periyodunun de sağına çekti. Cumhuriyetçiler’in Demokratlar’dan bariz biçimde daha sağda olduğu tek alan, kürtaj ve bayan haklarına yönelik vahşet dolu düşmanlıkları. Fakat o konuda bile Demokratlar’ın sınavı felaket: İktidarda oldukları, yürütme ve iki yasama organını ellerinde tuttukları periyotta bile bu atakları durduramadılar, kazanımları koruyamadılar.
Filistin sorununda, dediğim üzere, Demokratlar’ın kapısı duvar.
Tüm insanlığı tehdit eden etraf felaketi ve militarizm bahislerinde da Trump’la açıktan yarışa girmişler.
Eski seçimlerde daha radikal alternatiflere karşı kâr eden “Aman Trump’ı durduralım hele de…” kanısı de kâr etmiyor artık. İktidarda olmadığı periyotta bile durmadı Trump, kürtaj yasağını yine devreye soktu, Cumhuriyetçi Parti’yi ele geçirdi, artık ise Kamala’nın sevinçli rüzgârıyla aksine dönmüş ibre gerisin geri Cumhuriyetçiler’e yönelmiş vaziyette. Kamala tutmuş “Kazanırsam kabinemde Cumhuriyetçi bakanlar da olacak” diyor. Fakat bu ortada Trump da rakibine benziyor, “Bana oy verin her şeyi ben halledeceğim” iletileri veriyor.
E kim ne desin o vakit seçimle ilgili? Seçimin kazananı yok, kaybedeni çok.
Kaybedenler ortasında “darağacı mizahı” hakim. Twitter’da Harris-gillerle alay eden mi ararsın, oy pusulasına aday işaretlemeyip “İmam Ali” yazıp Zülfikâr çizen mi, hatta bir adım daha öteye gidip Lider ve Lider Yardımcısı yerine sırasıyla Yahya Sinvar ve Seyyid Hasan Nasrallah yazıp işaretleyen mi?
Ama bu umutsuz mizah, güle oynaya gürül gürül akan bir güce dönüşebilirdi. Dönüşmedi. Demokratlar dinlemiyorsa da tüm bu kederleri bir dinleyen çıkardı şüphesiz. Çıkmadı. Neden?
Seçim tahlilinde bunu da konuşuruz.