Efnan Atmaca – “Şişli’de bir apartıman/Yoksa şayet hâlin yaman…” kelamlarıyla hafızamıza kazınan “Lüküs Hayat”la gösterişli dünyaların acısı sonradan gelen şeker üzere tadını öğrendik, “Deli Dolu” operetinde de uyanıklık ismine yapılanların bedelinin nasıl ağır olduğuna şahit oluyoruz. “Deli Dolu” operetinin bestesi Cemal Reşit Rey’e, librettosu Ekrem Reşit Rey’e ilişkin. Birinci defa 12 Aralık 1924’te İstanbul Belediyesi Kent Tiyatrosu tarafından Beyoğlu’ndaki Halep Pasajı’nın içinde yer alan Eski Fransız Tiyatrosu’nda sahneleniyor. Ne tesadüftür ki tekrar bir aralık günü, birinci sahneleşinden 90 yıl sonra İstanbul Devlet Opera ve Balesi tarafından Süreyya Operası’nda prömiyerini gerçekleştirdi.
“Deli Dolu” operetinde Şişli’de bir apartmana değil, İstanbul’da üstün lüks bir otele gidiyoruz: Süreyya Palas. Sahibi iki Yahudi iş insanı. Otel o denli büyük sükse yapıyor ki kapılar bacalar yıkılıyor, açılışına dünyaca ünlü Arjantinli müziyen bile geliyor. Görünürde her şey şık, gösterişli, usturuplu… Lakin geriden dolanınca hiçbir şeyin o denli olmadığını görüyorsunuz. Operette riyakârlık, samimiyetsizlik ve kopuk aile bağları, devrin toplumsal yapısına ışık tutan temel temalar olarak öne çıkıyor. Kişisel ve toplumsal kıymetlerin nasıl yozlaştığını ve gerçek hislerin yerini düzmece, çıkar odaklı alakaların aldığını gösteriyor. Kimse kimseyi çıkarı olmadan sevmiyor. Aslında bir trajediyi esprili ve eğlenceli bir lisanla anlatıyor operet. Hayatın makus istikametlerini olabildiğince muzipçe veriyor ki değiştirme gücünü seyirci kendinde bulsun. Neredeyse 100 yıl öncesinde bugüne bakarken pek bir şeyin değiştirmediğini gösteriyor operet. Hele bir de gençlik takıntısı üzerine bir eleştirisi var ki güya bugünleri görmüş üzere taşı gediğine oturtuyor. Şebnem Özsaran’ın sahneye koyduğu yapıtın Orkestra Şefi Murat Kodallı. Sahnede solistlerden ve dansçılardan oluşan kocaman bir takım var. Prömiyerde sahneye sığmadıklarını söyleyeyim gerisini siz düşünün. Bu tahminen de çok bilinmeyen, hakkı yenmiş yapıtı Özsaran ile konuştuk.
■ “Deli Dolu” operetinin Rey Kardeşler ve Türk sanat tarihi açısından nasıl bir kıymeti var?
Cemal Reşit Rey, ülkemizin ve Cumhuriyet devrinin “Türk Beşleri” ismi altındaki birinci klasik müzik bestekarlarından biri. Üstelik İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası’nın (Eski ismiyle Kent Tiyatrosu Orkestrasi) kurucusu. Klasik, çoksesli müziğin öncülerinden ve olağan ki ağabeyi Ekrem Reşit Rey de Fransız müzikal kültürünü ülkemize adapte etmeye çalışan kıymetli bir isim, Türk operetleri konusunda öncülük etmiş bir müellif. İki kardeşin de isimlerini Türk operet, müzikal tarihine öncü sanatkarlar olarak yazdırdıkları bir gerçek. İkinci Dünya Savaşı’nda yok olan operet konusu, iki kardeşin çalışmalarıyla yine doğmuş ve yarattıkları yapıtlarla hayat bulmuş.
■ Sahnelemede coşku ve keyif ön plandaydı ve her bölüme hitap ediyordu. Birleştirici, buluşturucu bir yanı olduğunu da düşünür müsünüz?
90 yıl evvel yazılmış bir eser ve içindeki her şey hayatın gerçeklerini, yaşanmışlıklarını yansıtıyor. Hangi yaşta olursa olsun, herkesin hayatının içinde varolan şeyler. Yer yer yansıttığı dramatik ve acı tarafları olsa da eğlenceli bir mevzunun içine zekice serpiştirilmiş, mizahi bir anlatım var. Rey kardeşler bu realistik ögeleri seyircilerin gözlerinin önünde işlerken Fransa’da ve İsviçre’de yaşadıkları periyotta çok moda olan esprili anlatımları da içine katmışlar. Yapıtın dinamiğini, gücünü yükseltmişler müzikleriyle. “Eğlenin ve keyif alın, pembe bulutlar içinde değiliz hiçbirimiz, gerçekleri de göz arkası etmeyin” der gibiler. Biz de grup olarak bunu vermeye çalıştık. Sanırım bu yüzden her kısımdan, her yaştan insanı ortak bir noktada buluşturuyor.
“Zarafet, incelik, nükte”
“Deli Dolu” operetinin birinci oynanışında sahneyi Hâzım Körmükçü, Bedia Muvahhit, Reşit Gürzap, Semiha Berksoy, Behzat Butak, Feriha Tevfik, Muammer Karaca, Vasfi İstek Zobu ve Şevkiye May üzere Türk tiyatrosunun efsanevi oyuncuları paylaştı. Cemal Reşit Rey ise bir söyleşisinde “Operetle halka ne verebiliriz?” sorusunu şöyle yanıtladı: “Zarafet, incelik, nükte, güleryüzlülük, hoşgörü… Bir sırada 50 kişi oturmuşsa, 50 kişi de gülüyorsa bu bir toplumsal hadisedir. İnsanları birbirine yaklaştırmak için çok mühimdir. Revülerde hayatları devranın şakacı taklidi, bazen tenkit bile yapılır. Şakacı olursa yapan olur.”
“100 sonra da değişmeyecek”
■ İki yüzlülük, para hırsı, birbirinin akabinde iş çevirme merakı, her şeye karşın genç kalma hevesi üzere mevzuları işliyor eser. Güya yıllar içinde insan hiç öğrenmemiş, hiç ders almamış, hiç değişmemiş üzere…
Az evvel de dediğim üzere hayatımızı farklı renkleriyle yaşıyoruz. 100 yıl sonra da bu durum değişmeyecek bence. Bunu şöyle örnekleyebilirim: Genç bir kız yahut erkek, ebeveynlerinin yaşanmışlıkları ve deneyimleri çok olsa dahi, öngörülerini kabul etmeyip, yaşayarak öğrenmeyi tercih ederler. Öğrendiklerinde de ders alırlar mı? Tartışılır. Zira emsal yanlışları yapmaya devam ederiz. Bu da bir gerçek.