Şair ve müellif Emirali Yağan’ın “Babil‘den Paris’e – Kitabeden Kitaba” isimli kitabı Hel Yayınları’ndan çıktı.
Emirali Yağan’ı 9 Nisan 2022’de, bu kitap yayımlanmadan üç yıl evvel kaybettik. Paris’te yaşadığı meskende şair ve muharrir Emirali Yağan’a ziyaretlerimiz sıklaşmıştı. Sona yaklaştığını kendisi de biz de biliyorduk. Üzerinde çalıştığı iki belge hakkında kendisiyle imajlı bir söyleşi yapmayı planladım. Babil’den Paris’e evrakını bitirmiştim ki onun yorulduğunu hissettim ve bir orta talep ettim. Ne yazık ki “Dersim Defterleri-2” evrakına başlayamadık.
Burada okuduğunuz metin bu söyleşinin yazıya dökülmüş hali. Anlaşılır nedenlerden biraz karışık olan konuşma, metne çevrilirken çok küçük birtakım cümle kuruluşu düzenlemelerine uğradı ve sorular da düzenlendi. Emirali Yağan 5 Nisan’da belgeyi tamamladığını yazdı. 8 Nisan gecesi kitabın teşekkür yazısını yazdı. 9 Nisan 2022’de gece sabaha dönerken bizlere, bu yaşanası ve kahrolası dünyaya veda etti.
Yağan’la, vefatından evvel, 27 Mart 2022’de “Babil‘den Paris’e – Kitabeden Kitaba” yapıtı için yaptığımız söyleşiyi paylaşıyoruz.
Emirali Yağan, Babil’den Paris’e – Kitabeden Kitaba, Hel Yayınları,2025 Emirali merhaba. “Babil’den Paris’e – Kitabeden Kitaba” isimli kitap belgeni bağlamak üzeresin. Nasıl bir duyguydu seni bu kitabı yazmaya iten? Bize bu çerçeveyi çizer misin biraz?
Babil‘den Paris’e kitabı 20-25 yıl evvel bir küçük makaleden, bir küçük denemeden çıktı. 2003 yılında Fransızca – Türkçe yayınlanan bir mecmuada de yayınlandı. Babil belgesinin çekirdeği olan paragraf orada Fransızcasıyla yayımlanmıştı. Daha sonra ben okumalarımı sürdürdüm. Paris’e geldiğimde, Paris’in renkliliği beni çarpmıştı. Dünyanın bütün uluslarını, bütün renklerini kendinde barındıran ve dünyanın öteki renklerine, lisanlarına aşina olan bir kentti. Bir metro kompartımanında bir Çinlinin kendi gazetesini okuduğu, bir Berberinin otantik kıyafetleri ile rahatça oturabildiği, bir kapıdan geçerken gerisinden gelen birine kapıyı açık tutarak bekleyen Fransız tipi bana çok şık gelmişti.
Herkesin herkese merhaba dediği, bir kafeteryada herkesin herkese tebessümle baktığı, çok kolay bağlantı kurduğu Paris, bana dünya vatandaşlarının biriktiği, yeni bir dünya kültürünün ve yaşama pratiğinin oluşmaya başladığı bir yer olarak görünmüştü. Biraz yaşımın da getirdiği bir kaynaşma potansiyeli ile Paris bana ütopik bir kent üzere gelmişti.
Buradan, yani seni büyüleyen Paris’ten bu kitaba nasıl geldin?
Ayrı lisanlara, bölgelere, mezheplere, kastlara, klanlara bölünmüş bu dünya aslında bir yansıma halini tabir ediyor, gerçek dünya bir kozmopolitizme gerçek gidiyor demiştim. Yani bir union (birlik), Sovyet değil tahminen ancak, zarurî olarak bir ortaya gelmiş belirli merkezlerde toplanmış ve buradan yeni bir Babil’e hakikat giden, dünyanın bütün uluslarını kendinde barındıran, bütün renklerini kendinde birleştiren bir dünyaya gerçek gidiyor fikrinden yola çıkarak okumalar yaptım, notlar tuttum. Ortaya “Dersim Defterleri”, “Beyaz Dağda Bir Gün”ün çeviri çalışmaları, “Her Yerden Hiçbir Yere” kitabım ve şiir çalışmalarım girdi ve yaklaşık 20 sene bu evrak açık kaldı.
Avcılar’daki konutumda kapanmalarım periyodunda akşam saat 9-10’a kadar çalışıyor, bu saatten sonra yatağıma çekiliyordum. Gecenin 1-2’sine kadar 4 saat okuma yapıyordum. Bu okumalarımın kaynakları Fransa’dan getirdiğim uygarlık tarihi kitapları ve Türkçede mevzuyla bağlı bulduğum kaynakların okunması üzerineydi. Bu türlü bir iki yıl okuma pratiği ile geçti. Babil’den Paris’e ya da Kitabeden Kitaba evrakının alt başlığını “okuma notları” yapmak istiyordum. Benim o periyotta okuma notlarımdan, fikirsel dolaşmalarımdan çıkardığım sonuçlar, başta da dediğim üzere yine bir Babil oluşumuydu. Dünyanın bütün renklerine aşina, bütün lisanlarına, kültürlerine aşina ve bunlara tolerans ile bakan seküler, çoğulcu, kozmopolit bir dünya imgesiydi. Bu dünya taşrasıyla, bu Avrupa taşrasıyla buna uygun değil. Lakin, Berlin’i ile Amsterdam‘ı ile Paris’i ile bir ölçüde Frankfurt’u ile bu türlü bir dünya var.
(soldan sağa) Alirıza Güler, Emirali Yağan Var mı bu türlü bir dünya sahiden?
Finalde buna girecek miyim, “Ben bu türlü bir düş kurdum ancak gerçek dünya bu değil” cümlesini kuracak mıyım bilmiyorum. Daha karar vermedim. Yani benim bu düşümü tuz buz eden yabanıl bir gerçeklik var. Dünya hiç de bu türlü ütopik alanlara, ütopik hayat alanlarına baht tanımıyor, herkesi kendisine benzetiyor İstanbul’daki üzere.
İstanbul’da da dünya kadar yabancı var lakin İstanbul bu yabancıların hiçbirini bir varlık olarak görmüyor. Onları kendileri olarak kabul etmiyor. Ya Türksün ya değilsindir. Onlar, sitenin dışındakiler yani, Afganlısı, Afrikalısı İstanbul’un içinde de yaşasalar sitenin, Roma’nın, periferinin dışındadırlar. Asla bir Romalı olamazlar. Fakat Paris’te herkes kendisidir. Ben bu türlü gördüm. Artık görüyorum ki, Paris de taşralaşıyor. Paris’te de nasyonalizm önemli bir eğilim olmaya başladı. İşte kitap bu fikirden çıkan bir proje.
Peki Babil nasıl bir dünya projesi olarak görülüyor kitapta?
Bu projenin alt başlıkları var. Bunlardan biri “Ölüm Pasajları”. “Ölüm Pasajları”nın konusu, Birinci Çağ’dan günümüze, çok ilahlı inançlardan semavilere, değişik kültürlerde öte dünya tahayyülü, ruh, ruhsal döngü falan. Bütün bu mevt teması üzerine eski Mısır’dan, Uzak Asya’dan, Mayalardan, Eskimolardan, oraların kapalı devre topluluklarına kadar öte dünyaya ait çıkarsamaları kapsıyor ve buradan asıl semavi dinlere bağlanıyor; Tevrat’a, İncil’e ve Kuran’a. Bunların dayandığı palavralara, bunların dayandığı Eski Çağ’ın yine üretimine, Eski Çağ’ın bütün ritüellerinin, inançlarının, maddelerinin kutsal kitaplar üzerinden tekrar üretimine. Ve bu semavileşen dünyanın birebir vakitte merkezleşmiş devletler topluluğunun çekirdek yapısı olduğunu, dünyayı kültürlerinden, lisanlarından, varlıklarından, zenginliklerinden çölleştirenlerin bunlar olduğunu finale hakikat tabir eden, bunu örnekleyen pasajlar var. 40-50 sayfalık kısmı bu türlü. Başka sayfam Tufan’dan başlıyor, Tufan’dan sonra yeryüzünün kurulmuş birinci kenti olarak addedilen Babil’e geliyor. Babil bütün dünya uluslarını kendinde toplayan üniversal bir lisan etrafında örgütlenen bir devlet, bir imparatorluk, krallık merkezi addediliyor. Lakin Babil, aslında herkesi kendine benzeten ceberrut bir devlet de birebir vakitte. Hiç de o denli ütopyanın öznesi olacak bir kent değil. Bu yüzden kutsal kitaplarda lanetleniyor, Asur İmparatorluğu‘nun zalimliği ile özdeşleştiriliyor. Babil üzerine çeşitlemeler var, değişik açıdan Babil unsurunun kovalanması, takibi var. Babil‘den Paris’e geliş var.
Uzun sürüyor lakin sonuçta Paris’e geliyorsun…
Bu ütopyayı tersten kuran bir Babil’den Paris’e geliş. Orada var olan bir şey de, tufan efsanesi bittiğinde ilah, gökyüzüne bir gökkuşağı gerer. Ve o gökkuşağını bundan sonra insanlığa benzeri bir felaket göstermemeyi hatırlatıcı bir işaret sayar. Bana da o gökkuşağını Babil’in harabelerinden, Babil Kulesi’nin yıkıntıları üzerinden kavis verip Eyfel’in üzerine getirir -bu bir düş mü bilmiyorum- ve bir büyük sinyal verir, “Sen bu tarihi okumalarını götür Paris ile ilişkilendir” diye. Bu türlü bir imgeyle Paris’e dönüyorum. Aslında benim Babil‘den Paris’e yaptığım bu seyahat aykırısından de bir seyahattir. Zira Babil’e ilişkin bütün emaretler, bütün kalıntılar, bütün kayıtlar Paris’te. Yani ben Babil’e gitmeden Paris’te Babil’i okuyabiliyorum, Babil’e ilişkin bütün kalıntıları görebiliyorum. Yani kitabın kıssayı bu türlü tersten de kuran bir denklemi var.
Paris’te, düş mü sinyal mi neyse artık, sonuna ulaşabildin mi? Tam istediğim üzere oldu mu?
Kitabı bitirmeyi hastalığım sürecinde yaptığım için çok emin değilim. Daha hoş bir kitap olabilirdi. En değerlisi, Emirali sen bütün bunları bize niçin anlatıyorsun sorusunun altını doldurdum mu? Ona siz benden sonra karar verirsiniz.