Milli İstihbarat Başkanı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın, Suriye’de kritik gelişmelerin yaşandığı, Türkiye içinde ve dışında MİT tarafından kritik operasyonlara imza atılan bir devirde, “İslam, Aydınlanma ve Gelecek” adlı kitabı kaleme aldı. Kısa bir müddet evvel raflarda yerini alan kitapta, Kalın, İslam ideolojisini tartıştı, tarihî tartışmalara değindi. MİT Başkanı sıfatını taşıdığı dönemde yazdığı bu birinci kitapta, Türkiye’nin AB ile ilgisine de değinen Kalın, “Türkiye AB yolunda ne yaparsa yapsın ‘el altında duran bir öteki’ olarak muamele görmeye devam edecek” değerlendirmesinde bulundu. Müslüman toplumlara derin bir atalet sindiğini savunan Kalın, İslam dünyasını “dört asırdır tam manasıyla bilim yapmayan ve iki asırdır Batı’dan bilim ve teknoloji transfer etmeye çalışan lakin bunu da hakkıyla başaramayan” bir yerde olmakla eleştirdi. Kafka’nın Dava ve Dönüşüm romanlarından örnekler veren Kalın, “Ortada bir dava bile yokken yargılanmak, mahkûm edilmek ve ceza çekmek nasıl bir şeydir?” sorusunu tartıştı. Kalın, siber ataklar, hibrit- asimetrik tehditler, kimlik siyaseti ve yapay zekâyı da tartıştı. Dünyanın âlâ bir geleceğe gitmediğini savunan Kalın’a nazaran, metaverse (öteki dünya) ile dünyanın ötesini geçtiğimizi düşünüyoruz lakin ayak bastığımız dünyayı süratle yok ediyoruz.
Milli İstihbarat Başkanı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın devrilmesinden sonra Şam’a yaptığı ziyaret ve Emevi Camii’nde kıldığı namazla dikkatlerin odağında yer aldı.
MİT Başkanı İbrahim Kalın, Emevi Camii’nde namaz kılarken, 12 Aralık 2024
Suriye’de son gelişmeler yaşanmadan kısa bir mühlet evvel, ekim ayında Kalın’ın, MİT Başkanı olarak görev yaptığı periyotta kaleme aldığı, “İslam, Aydınlanma ve Gelecek” adlı kitabı, İnsan Yayınları’ndan çıktı. Prof. Dr. Kalın, MİT Başkanlığı misyonuna geldikten sonra birinci kitabını yayımlamış oldu.
İslam ideolojisi alanında profesör olan Kalın, şimdiye kadar son kitabı da dahil olmak üzere 11 kitap yayımladı, bunların büyük kısmı İslam ideolojisi alanında yazıldı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve İbrahim Kalın
MİT Başkanı’ndan politik ve felsefî tartışmalar
Ancak son kitabı, 2023’te misyona geldiği MİT Başkanlığı periyodunda kaleme alınmış olma özelliği taşıyor.
Siyasetten bilime, Avrupa tarihinden İslam tarihine kadar birçok bahsin ele alındığı 237 sayfalık kitap, “Avrupa, İslam ve Türkiye”, “İslam, Şiddet ve Barış: Temel Kaynaklara Bir Bakış”, İslam Dünyasında Üç Bilim Görüşü”, “Kutsal, Seküler ve Bilim”, “İslam ve Bilim Üzerine Notlar I-II” olmak üzere altı kısımdan oluştu.
İbrahim Kalın
“Türkiye, AB yolunda ‘el altında duran öteki’ muamelesi görmeye devam edecek”
Kitapta, tarihî tartışmalar da masaya yatırıldı. Bunlardan biri Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) ile alakası.
Kalın, “Avrupa, İslam ve Türkiye” bölümünde Avrupa’nin kendi kimliğini inşa etmek için bir “öteki”ne gereksinim duyduğunu, bunu Türkler ile Türkiye üzerinden oluşturduğunu belirtti. Kalın, şöyle devam etti:
“Türkiye AB yolunda ne yaparsa yapsın ‘el altında duran bir öteki’ olarak muamele görmeye devam edecek. Avrupa Türkiye’ye AB kapısını fiilen kapatmış durumda lakin siyasi ve ahlaki sorumluluk üstlenmek istemediği için ‘Kapıyı ben kapatmadım, sen dışarıda kaldın…’ diyor. Sıkıntı, Kopenhag kriterlerinin uygulanmasından ibaret değil. Sorun, hâlâ Viyana kapılarını aşındırdığımızı düşünen Avrupa’nın, Avrupa ve Batı merkezci paradigmanın ötesini tasavvur etmeye başladığımızı kabul etmek istememesi. Münasebetiyle bizim için kıymetli olan soru şu: Türkiye, Avrupa’yla olan bağına nasıl bir mana yüklüyor?”
“İslam, Aydınlanma ve Gelecek”, İnsan Yayınları, 2024
Dünya yeterli bir geleceğe ilerlemiyor: Siber akınlar, hibrit ve asimetrik tehditler, kimlik siyaseti ve yapay zekâ
Küresel sistem ve barış vaatlerinin, ağır şiddet devirlerinin ve kanlı savaşların gölgesinde kaldığına dikkati çeken Kalın, bugün de tablonun pek parlak görünmediğini savundu. Kalın’a nazaran, dünya, global güç çabasında daha aydınlık ve barışçıl bir geleceğe ilerlemiyor, tam aksi bir geleceğe sürükleniyor.
“Küresel güç çabası, çok kutuplu dünya sistemine geçişe direnen aktörler, kitle imha silahları, siber taarruzlar, hibrit ve asimetrik tehditler, kimlik siyaseti, bölgesel çatışmalar, yapay zekânın sunduğu imkân ve tehditler ve daha pek çok nedenden ötürü dünyamızın bir bütün olarak daha aydınlık, rasyonel, bilimsel, barışçıl, hoşgörülü vs. bir geleceğe gerçek ilerlediğini söylemek mümkün değil.”
Erdoğan, Hakan Fidan ve İbrahim Kalın, 2017
“Müslüman toplumlara sinmiş olan derin atalet…”
İslam dünyasının günümüzde bir atalet, yani tembellik içinde olduğunu belirten Kalın, “Evrendeki akılla beşerdeki akıl çatışmak zorunda değil, lakin Müslüman toplumlara sinmiş olan derin atalet yalnızca İslam dünyası değil, tüm insanlık için büyük bir kayıp” dedi.
Kalın, Batı’ya bakıldığında rasyonel toplum ve özgür bireyin, Aydınlanma’nın en büyük vaadi olduğunu söylese de “aydınlanma” ütopyasının ne Avrupa’daki savaşları bitirdiğini ne de dünyanın öteki toplumlarına akıl, barış ve kalkınma getirdiğini savundu:
“Dogmatik inancın ve fonksiyonsuz kurumsal dinî hiyerarşilerin yerine aklın ve bilimin aydınlığında yeni ve hür bir dünya inşa edilecekti. Bu atıf çerçevesinde inanç, mana, gelenek ve özgürlük kavramları tekrar yorumlandı. Dinî dogmatiklerin ve fanatiklerin bilakis aklın yolundan giden toplumların şiddete başvurmayacağı; sıkıntılarını akıl, ikna ve istek yoluyla çözeceği varsayıldı.” (…) “Avrupa’nın içindeki savaş gücü bir müddetliğine dışarı kanalize edildi ve sömürgecilik olarak Afrika’dan Asya’ya uzanan acımasız ve maliyetli bir serüvene dönüştü.”
İbrahim Kalın, Hakan Fidan’dan MİT Başkanlığı’nı devralırken, 2023
“Dört asırdır tam manasıyla bilim yapmayan İslam dünyası…”
Kalın, İslam dünyası için nihayetinde şu “temel soru”yu da sordu ve yanıtını okura bıraktı:
“Dört asırdır tam manasıyla bilim yapmayan ve iki asırdır Batı’dan bilim ve teknoloji transfer etmeye çalışan lakin bunu da hakkıyla başaramayan İslam dünyası, kendi ‘paradigma’sını temel alan, inanç ve kıymetleriyle ahenk içinde olan ve tıpkı vakitte toplumların pratik gereksinimlerini karşılayan bilimsel bir geleneği yine inşa edebilir mi? Bu zihinsel sıçramayı yapabilecek imkâna şu anda sahip midir?”
Kalın’ın gözünden akıl, bilim, inanç ve özgürlüğün “şiddet” ile ilişkisi
Kalın’ın “Akıl, bilim, inanç ve özgürlük, şiddete başvurmadan bir ortada yaşayabilir mi?”
Sözleriyle başladığı kitap, İslam ve Batı Aydınlanması niyetinin iki asırdaki müsabakaları üzerinden sıklıkla “Dünya nasıl bir yerdir”, “Nasıl bir dünyada yaşamak istiyoruz?”, “Yaşamak ne demektir” sorularına karşılık arıyor.
“Düşünen insanlara değil, tüketicilere ve satış sayılarına muhtaçlık var”
Kalın’a nazaran, artık düşünmeye vaktimizin olmadığına inandırıldığımız için bu soruların hayatımız için neden değerli olduğunun farkında bile değiliz. Çünkü tüketim ve haz kültürünün düşünen insanlara değil, tüketicilere, kullanıcılara ve satış sayılarına muhtaçlığı var.
“Meta-verse ile dünyanın ötesini geçtiğimizi düşünüyoruz, dünyayı süratle yok ediyoruz”
Kalın’a nazaran, “hiper modernite” çağında örneğin akıl, mana, inanç, fazilet ve özgürlük üzere kavramlara, fakat üstte bahsedildiği üzere daha fazla haz ve sürat kazandırdığı oranda gerekli olduğuna inanıyoruz:
“Hazza hudut çizmek isteyen fazilet, suratı denetim altına almak isteyen akıl, her şeyin tüketmekten ibaret olmadığını söyleyen özgürlük, ‘Sorgulamadan bana gelme ve sakın kendini Rab’ın yerine koyma’ diyen inanç, bize artık yabancı ve arkaik geliyor. Yapay zekâyı her gün geliştiriyoruz lakin kendi aklımızla ne yapacağımızı bilmiyoruz. Meta-verse (öte-dünya) ile dünyanın ötesine geçtiğimizi düşünüyoruz lakin ayak bastığımız dünyayı süratle yok ediyoruz.”
İbrahim Kalın bağlama çalarken
“Bilime ‘iman’ seviyesinde inanıyoruz, neye inanıp neye inanmayacağımızı bilemiyoruz”
“Bilime ‘iman’ seviyesinde inanıyoruz, teknolojiyi kullanıyoruz fakat bunlarla nereye gittiğimiz konusunda en ufak bir fikrimiz yok. Manası, haz ve sürat kültürünün sonsuz döngülerinde ve sanal kurgularında arıyoruz. Neye inanıp neye inanmayacağımızı bilemiyoruz. Özgürlük diye peşinden gittiğimiz şeylerin bizleri nasıl köleleştirdiğinin farkında bile değiliz.”
Kafka’dan örnekler: “Ortada bir dava bile yokken ceza çekmek nasıl bir şeydir?”
Kalın bu noktada, Kafka’nın “Dava” isimli romanında, meçhul ve erişilemez bir otorite tarafından tutuklanan ve cürmünün ne olduğunu bile öğrenemeden yargılanan Josef K.’nin absürt kıssasından, tekrar Kafka’nın “Dönüşüm” romanı ile Oğuz Atay’ın “Tutunamayanlar” romanından örnekler vererek şöyle devam etti:
“Kendine yabancılaşmış, yaptığı işin manasını dahi bilmeyen yüz milyonlarca insan her sabah çağdaş haz ve sürat kültürünü tekrar var etmek için işe koşturur, birtakım misyonları yerine getirir, mesaisini tamamlar ve akşam meskenine geri döner.” (…) “Ortada bir dava bile yokken yargılanmak, mahkûm edilmek ve ceza çekmek nasıl bir şeydir?”
“Şiddet, Samsa’nın böceğe dönüşmesi değil, hiçbir şey olmamış üzere devam etmesidir”
“İnsan, birey, aile, dostluklar, kanılar, hayaller; tüm bunlar böceğe dönüşmek üzere bir felaketi yaşadıktan sonra dahi Gregor Samsa‘ların işlerini/işlevlerini yerine getirmeye devam etmeleri için vardır. Buradaki şiddet, Samsa’nın böceğe dönüşmesi değil, bu dönüşümden sonra hiçbir şey olmamış üzere işini yapmaya devam etmesinin beklenmesidir.”
İbn Sîna ve Hegel’den bir örnek: Neden İslam ve Aydınlanma?
Peki neden İslam ve aydınlanma? Kalın’a nazaran sebebi son iki asırda bâtın:
“Modernite öncesinin son büyük medeniyeti İslam ile yeni cihan tasavvurunun kurucusu Aydınlanma ortasındaki müsabaka, çatışma ve hesaplaşma, son iki asrın en büyük kırılmalarından biridir ve derinlemesine incelenmeyi ziyadesiyle hak etmektedir.”
Kalın’a nazaran, kendi kavramlarıyla düşünemeyen bir medeniyetin ne kendine ne de dünyaya söyleyecek kelamı olabilir. Akıl, birey, özne, bilim, teknoloji, ahlak ve özgürlük üzere kavramları ‘Aydınlanma’nın onlara yüklediği yeni manaları yok sayarak tasavvur bile edilemediğini söyleyen Kalın, bu noktada İbn Sînâ ve Gazzâlî‘nin “akıl” dediği manayla Hume ve Hegel‘in “akıl” dediği mana ortasındaki farkları görmeden akla yatkın bir iş yapılamayacağını savundu.
|
İbrahim Kalın kimdir? 1971 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. İstanbul Üniversitesi Tarih Kısmından mezun oldu. Yüksek lisansını 1994’te Malezya Milletlerarası İslam Üniversitesinde tamamladı. 2002’de George Washington Üniversitesinden doktor, 2020’de İbn Haldun Üniversitesinden profesör unvanı aldı. Georgetown, Bilkent, İbn Haldun başta olmak üzere çeşitli üniversitelerde dersler verdi. Ahmet Yesevi Memleketler arası Türk-Kazak Üniversitesi ve Türk-Japon Bilim ve Teknoloji Üniversitesi mütevelli heyetlerinde bulundu. 2005 yılında SETA Vakfını (Siyaset, İktisat ve Toplum Araştırmaları Vakfı) kurdu ve başkanlığını üstlendi. İngilizce ve Arapça başta olmak üzere birçok lisana çeviri edilen, milletlerarası akademik mecralarda yayımlanmış çok sayıda bildiri, makale ve kitap kaleme aldı; çeşitli şûra, kongre, konferans ve panellerde bildirimler sundu; çalıştaylara katkıda bulundu. 2009 yılından itibaren sırasıyla Dış Siyasetten Sorumlu Başbakan Başdanışmanlığı, kurucusu olduğu Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü, Dış İlgiler ve Kamu Diplomasisinden Sorumlu Başbakanlık Müsteşar Yardımcılığı, Strateji ve Milletlerarası İlgilerden Sorumlu Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreter Yardımcılığı, Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu Lider Vekilliği, Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Siyasetlerden Sorumlu Başdanışmanlığı vazifelerini yürüttü. Bürokrasideki vazifelerinin yanı sıra 2014 yılında büyükelçi unvanıyla atandığı Cumhurbaşkanlığı Sözcülüğünü, Millî İstihbarat Teşkilâtı Başkanı olana kadar sürdürdü. Haziran 2023’te Millî İstihbarat Teşkilâtı Başkanı olan İbrahim Kalın, İngilizce, Arapça, Farsça ve Fransızca biliyor. |