Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – “Yaşam size verilmiş boş bir sinema. Her karesini kusursuz bir formda doldurmaya çalışın” kelamlarının sahibi Orta Güler, dünyanın en güzel 7 fotoğrafçısından biriydi. Sanat hayatı boyunca ‘başyapıt’ olarak görülen fotoğraflarda daima onun imzası vardı. Salvador Dali’den Alfred Hitchcock’a kadar birçok kıymetli isimle birebir çalışma fırsatı bulmuş, dünyaca ünlü ressam Pablo Picasso ona minnetini tabir etmek için portresini çizmişti. Başta İstanbul olmak üzere gittiği her yeri kendi gözünden yorumlayan ve bugün anılarda isminden hürmetle bahsedilen Orta Güler’in hayatı kendine hayran bırakan değerli ayrıntılarla dolu.
REJİSÖR OLMAK İSTİYORDU, GAZETECİ OLDU
Foto muhabirliği ve fotoğraf sanatının ulusal ve memleketler arası alanda ün kazanmış en değerli temsilcilerinden biri olan, Mıgırdiç Orta Derderyan, 1928 yılında 16 Ağustos tarihinde İstanbul’da Ermeni kökenli bir ailede dünyaya geldi. 1935 yılında soyadı kanununun akabinde babası Dacat Bey, Güler soyadını aldı ve Mıgırdiç Orta Derderyan, Mıgırdiç Orta Güler oldu. Çocukken sinemadan çok etkilenen ve fotoğraf çekmeyi çok seven Orta Güler’e babası lise periyodunda 35 mm’lik bir sinema makinesi aldı. Öte yandan oğlunu ‘Yeni İstanbul Gazetesi’nde foto muhabiri olması konusunda da teşvik etti. Orta Güler, 1951 yılında Getronagan Ermeni Lisesi’nden mezun oldu.
Lisedeyken sinema stüdyolarında ve sinemacılığın farklı kollarında çalıştı. Muhsin Ertuğrul’un yanında tiyatro ve oyunculuk eğitimi aldı. Başlarda hayali rejisör olmaktı fakat 1950’de Yeni İstanbul Gazetesi’nde gazeteciliğe başlaması, Ermenice gazete ve edebiyat mecmualarında hikayeler yayımlamasıyla kıssası gazeteciliğe evrildi.
Ara Güler ve Nuh’un Gemisi’ne ilişkin kalıntılar
Gazetecilik hayatına 1950’de Yeni İstanbul gazetesinde başladı ve devrin kıymetli mecmualarından olan ‘Devir’, ‘Resimli Hayat’ ve ‘Hayat’ta çalıştı. 1956’da Time and Life, 1958’de ‘Paris Match’ ve ‘Stern’ mecmualarının foto muhabirliğini üstlendi. Birebir devirlerde onun yeteneğini fark eden Magnum Photos, Orta Güler’in fotoğraflarını milletlerarası dağıtıma başladı. O yıllarda Orta Güler’in kariyerinde ‘3 büyük macera’ olarak yorumladığı Nuh’un Gemisi, Nemrut Dağı ve Aphrodisias Antik Kenti kareleri yayınlandı.
Onlarca araştırmacının peşine düştüğü Ağrı Dağı’nda olduğu düşünülen Nuh’un Gemisi’nin kalıntılarını birinci Orta Güler fotoğrafladı ve o kare ‘Magnum Photos’ tarafından 100’ün üzerinde yayına dağıtıldı.
‘3 BÜYÜK MACERAM VAR’
Yine yakın yıllarda Nemrut Dağı’na çıktı, çektiği fotoğraflarla tüm dünya onun ismini zikreder oldu. Bir öbür kıymetli çalışmasını, Aydın’da bulunan Antik Yunan Kenti olan unutulmuş Aphrodisias’ı tekrar keşfederek yaptı. 1961 yılına kadar ‘Hayat’ mecmuasında fotoğraf kısmı şefi olarak çalışan Orta Güler’i, İngiltere’de yayımlanan ‘British Journal of Photography Yearbook’, dünyanın en güzel yedi fotoğrafçısından biri olarak tanımladı. Birebir yıl Amerikan Mecmua Fotoğrafçıları Derneği’ne (ASMP) kabul edildi ve bu kuruluşun Türkiye’den tek üyesi oldu. 1962 yılında Leica dergisi onu ‘Master of Leica’ başlığıyla duyurdu ve fotoğraf dünyasının o dönemki en değerli yayınlarından biri olan ‘Camera’ mecmuasında geniş bir portfolyosu yayınlandı. Meslek hayatı boyunca sayısız yapıtı kendi gözünden yorumlayan Orta Güler, devrin değerli isimleriyle röportaj yaptı ve onların fotoğrafını çekti. Skira Yayınevi tarafından Picasso’nun 90’ıncı yaş günü için hazırlanan ‘Picasso Métamorphose et Unité ‘adlı kitabının kapak fotoğrafında onun fotoğrafının kullanılması bu olaylardan yalnızda bir tanesiydi.
Ara Güler tarafından çekilen kimi portreler: Nazım Hikmet Ran, Salvador Kısmı ve Sophia Loren
Ara Güler’in fotoğraf serisi hazırlarken harcadığı tüm araştırma, hazırlık, vakit ve emek, projelerinin her birini tarihi dokümanlar olarak gördüğünün deliliydi. Onun için gerçekleştirdiği her fotoğraf çekimi, bir birey ve profesyonel olarak öğrenebileceği, kendini geliştirebileceği bir maceraydı.
Kariyeri, Salvador Kolu ve Alfred Hitchcock üzere 20. yüzyılın en kıymetli isimlerinden kimilerini fotoğraflamasıyla tepeye oturdu. Gazeteci Güler, Pablo Picasso ile yaptığı çalışmanın mesleğinin en değerli olaylarından biri olduğunu söylemişti.
Ara Güler ömrü boyunca Bertrand Russell, Winston Churchill, Arnold Toynbee, Pablo Picasso, Sophie Loren, İndira Ghandi, Dustin Hoffman, Federico Fellini, Kudelki, Maria Callas, Salvador Kolu üzere birçok ünlü ismin fotoğrafını çekip röportajlar yaptı.
Pablo Picasso ve Orta Güler
PABLO PICASSO İLE 4 GÜN SÜREN RÖPORTAJ
Kariyer basamaklarını bir bir çıkan Orta Güler, 1971’de Fransa’da Skira yayınevi için çalışıyordu. Orada, ‘Picasso: Metamorphoses et Unité’ isimli yakında çıkacak olan kitabının fotoğraf çekimi için görevlendirildi. Sanat tarihçisi Jean Leymarie tarafından tasarlanıp yazılan kitap, Picasso’nun 90. doğum gününü onurlandırmak için yayınlanıyordu. Bu proje Orta Güler’i çok heyecanlandırdığı için röportajını yapmadan evvel Picasso’nun tanıdıklarıyla irtibata geçerek onun hakkında bilgi topladı.
Pablo Picasso tarafından çizilen Orta Güler portresi
4 gün süren röportaj Fransa’nın Cannes kentinin yakınlarındaki Pablo Picasso’nun kendi konutunda gerçekleşti. Ara Güler, sanatçıyı en doğal haliyle kendi özel ortamında fotoğrafladı. Orta Güler için röportajın en kıymetli kısmı Picasso’nun Güler’in yardımı ve özverisi için minnettarlığını göstermek emeliyle onu çizmesi oldu.
Picasso’nun anlattığına nazaran, Gazeteci Güler kendisine Paul Cézanne’ı hatırlatmıştı. Bu nedenle Güler ve Cézanne ortasında bir figür çizdi. Orta Güler ise Picasso’nun şöhretinden evvelki mütevazı geçmişinden ve hayattaki dertsiz tutumundan çok etkilenmişti. Röportaj sonunda Güler, Picasso’nun çizimini Türkiye’ye getirdi. Bugün, orjinal çizim fotoğrafçının tüm çalışma arşiviyle birlikte İstanbul’daki Orta Güler Müzesi’nde sergileniyor.
1979 yılında Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin foto muhabirliği kısmındaki birincilik mükafatını alan Güler’in fotoğraflarının bir kısmı 1980’de Karacan Yayıncılık tarafından kitap haline getirildi. Ara Güler’in fotoğraflarının büyük bir kısmı Fransa, ABD ve Almanya’da çeşitli müzelerde sergilendi.
Ara Güler’in gözünden İstanbul balıkçıları
‘YAPTIĞIM İŞİ SANAT OLARAK GÖRMÜYORUM’
Fotoğraflarında Leica makinasını kullanan Orta Güler kendini, “Ben de gazeteciyim. Fotoğrafçı değilim. Fotoğrafçı ile gazeteci ortasındaki fark budur. Fotoğrafçı bomba patlar kaçar lakin gazeteci peşinden sarfiyat, olayı yakalamaya çalışır. Ben de bu yaşa kadar ona nazaran çalıştım” cümleleriyle tanımladı.
Ara Güler, 1950’lerden 2018’deki vefatına kadar yalnızca Türkiye’de değil, tıpkı vakitte dünya çapında çok sayıda kitap, mecmua ve gazete için fotoğrafçı olarak çalıştı. Onun bu kadar tanınan olmasını sağlayan şey birçok çalışmasının yanında İstanbul portreleriydi. İnsanların fark etmediği ayrıntıları fark eder, mahalleleri gezer, esnafla konuşur ve kaynaşırdı. Verdiği tüm röportajlarda da işini bir sanat aksiyonu olarak değil, gazetecilik olarak kabul ettiğinden kelam etti.
Hayatı sanat dolu geçti ve perspektifi tüm dünya tarafından kıymet gördü. Orta Güler 17 Ekim 2018 yılında hayata gözlerini yumdu ve Şişli Ermeni Mezarlığı’na defnedildi. Ondan geriye ‘Ara Güler’ imzalı yapıtları ve başarılı sanat hayatı kaldı.