Avrupa Komşuluk Kurulu Yöneticisi Samuel Doveri Vesterbye, ABD-Rusya yakınlaşması, AB’nin etkin olmasının gerekliliği, Zelenski-Trump görüşmesi ve Türkiye’nin bu bağlamdaki orta bulucu rolünü AA Tahlil için kaleme aldı.
Geçtiğimiz hafta, ABD-Ukrayna bağlantılarında derin bir kırılma yaşandı. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, Oval Ofis’te yaptığı açıklamalarda ABD’nin ikili standartlarını açıkça eleştirerek Washington’un tutarsız siyasetlerine reaksiyon gösterdi. Bunun sonucunda, Ukrayna, ABD’den beklediği güvenlik garantilerini kaybetti ve ön muahedeye vardığı stratejik maden kaynakları mutabakatı askıya alındı. Televizyon ekranlarına yansıyan bu kriz, ABD ile Avrupa ortasındaki transatlantik bölünmenin sembolik anlarından biri olarak kayıtlara geçti.
Geleneksel olarak Washington’a yakın bir müttefik olan Avrupa Birliği (AB) Dış Münasebetler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas, toplumsal medya üzerinden yaptığı açıklamada “Özgür dünyanın yeni bir başkana muhtaçlığı olduğu netleşti. Bu meydan okumayı üstlenmek biz Avrupalılara düşüyor.” tabirlerini kullandı.
Ancak Avrupalı diplomatlar özel görüşmelerde daha önemli telaşlar lisana getiriyor. Bir AB yetkilisi, “Önce silahlandırıyorsunuz, sonra terk ediyorsunuz. ABD güvenlik garantilerine kim hala inanıyor?” diyerek Washington’un güvenilirliğini sorguladı. Misal biçimde bir Türk diplomat, “Çöken bir Ukrayna; Karadeniz, Kafkasya, Suriye ve Orta Asya’daki güvenlik çıkarlarımızı direkt tehdit eder.” yorumunda bulundu.
ABD’NİN MEVCUT STRATEJİSİ, RUSYA’NIN JEOPOLİTİK POZİSYONUNU GÜÇLENDİRMEYE DEVAM EDİYOR
Zayıflayan bir Ukrayna idaresi, Rusya’nın stratejik pozisyonunu kıymetli ölçüde güçlendirirken, Türkiye, Finlandiya, Fransa ve Polonya üzere ülkeler için önemli jeopolitik sonuçlar doğurabilir. Uzmanlara nazaran, bir rakibin ataklarını yanlışsız kestirim edebilmek için onun perspektifinden düşünmek gerekir. Moskova, son kırk yılı “Rusya ve Sovyetler Birliği’ne karşı yürütülen faal bir atak dönemi” olarak görüyor ve bu süreçten NATO ile Doğu Avrupa ülkelerini sorumlu tutuyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın seçilmesinden bu yana, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in kendisini daha güçlü ve Batı’ya karşı intikam isteğiyle hareket eden bir önder olarak hissettiği öngörülüyor.
Ancak kimi analistler, ABD-Rusya yakınlaşmasını sırf Trump’ın ferdî tercihi olarak yorumlamanın aldatıcı olduğunu belirtiyor. Aslında, Washington’un temel maksatlarından biri Çin’i yalnızlaştırmak ve Pekin ile Moskova’nın ortasını açmak. Bu stratejinin bir kesimi olarak, Rusya’ya belli bir güç alanı tanınırken, Orta Asya ve Kafkasya üzere bölgelerde nüfuz kazanmasına göz yumuluyor. Fakat bu durum en çok Türkiye’nin çıkarlarına ziyan veriyor. Washington’un “ters Kissinger doktrini” olarak da isimlendirilen bu yaklaşımı uzun müddettir bilinen bir strateji olsa da muvaffakiyetinin ne kadar sürdürülebilir olduğu belirsizliğini koruyor.
ABD’nin Rusya’ya dolaylı takviye vermesi, tıpkı vakitte Avrupa’daki çıkarlarını tekrar müzakere etmek için bir pazarlık kozu sağlıyor. Washington’un stratejisi hayli kolay: Rusya’yı büyük bir tehdit olarak gösterirken, ABD’nin bu tehdidi bertaraf edebilecek tek aktör olduğunu savunuyor. Bu süreç, ABD’nin iş dünyası, teknoloji ve fosil yakıt dallarındaki çıkarlarını garanti altına alırken, Avrupa ülkeleriyle birebir pazarlık yapma fırsatı elde ediyor. Lakin, Washington’un Avrupa’ya ne üzere ödünler verebileceği hala bilinmeyen. Kesin olan tek şey, Ukrayna’ya yönelik ABD dayanaklı finansal yardımların artık masada olmadığı. Washington’un temel önceliği, harcamaları kısmak ve Çin’e odaklanmak. Bu maksat doğrultusunda, Avrupa’yı daha yüksek tarifeler, azaltılmış istihbarat paylaşımı ve sınırlı askeri iş birliği üzere tehditlerle baskı altına alıyor. Bunun karşılığında ise, Avrupa’nın Netanyahu’ya daha fazla dayanak vermesini, Çin ile ekonomik bağlarını azaltmasını ve ABD merkezli büyük teknoloji ve güç şirketlerine daha fazla pazar erişimi sağlamasını bekliyor.
WASHİNGTON’IN STRATEJİSİ NE KADAR SÜRDÜRÜLEBİLİR?
Avrupa ülkeleri, Trump’ın siyasetlerine alternatif tahliller aramaya başladı. Foreign Policy müellifi Lili Pike, “Trump’ın yıkıcı ataklarının akabinde Çin, Avrupa ile daha yakın bağlantılar geliştirmek için fırsatlar araştırıyor.” sözlerini kullanarak, ABD’nin transatlantik ittifakını zorlayan siyasetlerinin Çin’e alan açtığını belirtiyor. Bunun bir örneği, Pekin’in Rusya’ya yönelik çift kullanımlı ihracatlarını sonlandırarak Washington’un Moskova ile yakınlaşmasına karşı bir istikrar oluşturması olabilir. Bu durum, Trump’ın Avrupalılardan gelecekte Çin ile bir ticaret savaşını desteklemelerini istemesini zorlaştıracaktır.
Trump, Zelenski’ye yönelik sert tenkitlerde bulunurken, Fransa ise başka ülkelerle yeni güvenlik mutabakatları oluşturuyor. Dörtlü istihbarat paylaşımı artarken, yeni bir savunma komiseri Avrupa’nın askeri tedarik sürecini koordine etmekle görevlendirildi. Buna paralel olarak, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Almanya’da seçimlerin galibi, gelecek Şansölye Friedrich Merz, sanayi uyumu, Fransız nükleer caydırıcılığının genişletilmesi ve Eurobond ihracı üzere hususları tartışıyor.
Bu yeni Fransız-Alman ittifakı, Türkiye’yi de direkt etkiliyor. Paris ve Ankara ortasındaki politik görüş ayrılıklarına karşın, Türkiye, Avrupa’nın en büyük ticaret ortaklarından biri olmaya devam ediyor. Türkiye’nin sanayi üretimi, stratejik mineraller ve güç transitinde Avrupa için birincil tedarik zinciri merkezi olması da Ankara’nın ekonomik ve jeopolitik ehemmiyetini artırıyor. Türkiye’nin Fransız-Alman ittifakından büsbütün uzaklaşması düşük bir ihtimal olarak bedellendiriliyor. Çünkü Türkiye’nin toplam dış ticaretinin yüzde 40’ından fazlası doğrudan Avrupa Birliği ile yapılırken, ABD ile olan ticaret hacmi yüzde 5, Rusya ile ise yüzde 11 düzeyinde.
PEKİ YA UKRAYNA?
Riyad’daki birinci toplantının akabinde, geçen hafta İstanbul’da ABD ve Rusya yetkilileri ortasında ikinci çeşit görüşmeler gerçekleşti. Bu toplantılarda büyükelçiliklerin tekrar açılması ve Ukrayna’daki olağanlaşma süreci üzere teknik bahisler ele alındı. Türkiye, uzun müddettir Ukrayna barış görüşmelerinde tarafsız bir arabulucu olarak hareket ediyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Türkiye’nin jeostratejik pozisyonunu ve Trump, Putin ve Zelenski ile şahsî ilgilerini ustalıkla kullanarak tesirli bir diplomasi yürüttüğü gözlemleniyor.
Ankara’nın Ukrayna’da askeri varlık göstermesi halinde, bu atağın Türkiye’nin Avrupa’daki stratejik pozisyonunu güçlendirebileceği bedellendiriliyor. Lakin, bu sürecin ABD, Polonya, Fransa ve İskandinav ülkeleri tarafından nasıl karşılanacağı belirsizliğini koruyor. Türkiye’nin Avrupa güvenlik mimarisinin ayrılmaz bir kesimi olduğu gerçeği göz önüne alındığında, Ankara’nın bu süreçteki durumu hem Ukrayna’nın hem de Avrupa’nın jeopolitik istikrarı açısından belirleyici olacaktır.